روز دوشنبه ٢٩ خرداد ۱٣٩١اجلاس مسکو گشایش یافت. این اجلاس پس از دو روز و انجام چهار دور مذاکره میان نمایندگان جمهوری اسلامی به سرپرستی سعید جلیلی و هیئت نمایندگی گروه ١+۵ به ریاست کاترین اشتون بدون دست یابی به هرگونه توافقی خاتمه یافت. خبرگزاری ها به نقل از دیپلمات های حاضر در اجلاس گزارش کردند که “ایران و گروه ١+۵ در پایان دومین روز مذاکرات اتمی خود در مسکو به پیشرفتی دست نیافتند”.
شکست این مذاکرات موضوعی نبود که فی البداهه صرفا از درون این اجلاس بیرون زده باشد. شکست اجلاس مسکو و مهم تر از همه بازتاب بیرونی آن در سطح رسانه ها، نتیجه روند مذاکرات نشست استانبول ٢ و اجلاس بغداد بود. دو نشستی که پس از توقفی پانزده ماهه در مذاکرات هسته ای جمهوری اسلامی و کشورهای ١+۵، دور جدید آن با نشست استانبول آغاز گردید. اجلاس اول این دور از مذاکرات، در ٢۶ فروردین ۱٣٩١ تحت عنوان استانبول ٢ در ترکیه گشایش یافت. در روزهای ٣ و ۴ خرداد ماه ٩۱ با عنوان اجلاس بغداد در عراق دنبال شد و سرانجام شکست و بن بست خود را در اجلاس مسکو به نمایش گذاشت. اگر حاصل مذاکرات استانبول ٢، آتش زیر خاکستر بود، اگر اجلاس بغداد نشانه هائی از شکست و ابهام در پیشرفت مذاکرات را آشکار کرد، در عوض اجلاس مسکو آشکارا مهر عدم توافق و شکست را بر پیشانی این دور از مذاکرات اتمی جمهوری اسلامی و کشورهای ١+۵ کوبید.
آنچه مذاکرات مسکو را از دو نشست استانبول و بغداد متمایز ساخت، صرفا شکست این مذاکرات نبود. چرا که عدم توافق و شکست این مذاکرات یک امر عینی و قابل پیش بینی بود. حتا نمایندگان طرفین نزاع نیز پیش از شروع اجلاس نسبت به نتایج آن نظر مساعدی نداشتند. یکی از تفاوت های آشکار این اجلاس با نشست های قبلی، صراحت در طرح خواست های نمایندگان سیاسی ایران و ١+۵ بود. موضوعاتی که اینبار همانند نشست های قبلی در پشت درهای بسته باقی نماند و از زبان نمایندگان طرفین مذاکره از جمله کاترین اشتون نماینده ارشد اتحادیه اروپا و مسئول هیئت نمایندگی گروه ١+۵ آشکارا بازتاب بیرونی یافت.
اشتون گفت: ما امروز متوجه شدیم که فاصله زیادی با هم داریم. امروز تاکید می کنم که ایران باید ٣ گام برای اعتماد سازی جهانی انجام دهد. اول توقف غنی سازی اورانیوم ٢٠ درصد، دوم تعطیلی تاسیسات فردو و سوم هم تحویل دادن ذخایر غنی شده. در واقع موارد ذکر شده از جمله محورهای اصلی مذاکرات طرفین در اجلاس مسکو بود.
موضوعات فوق اگرچه در نشست استانبول ٢ طرح گردیدند و هیئت نمایندگی جمهوری اسلامی نیز به طور ضمنی موافقت خود را با پذیرش آن اعلام کرده بود، اما بازتاب بیرونی نیافت و به صورت محرمانه در پشت درهای بسته باقی ماندند. در واقع، پذیرش ضمنی همین خواست های محوری گروه ١+۵ از طرف هیئت نمایندگی جمهوری اسلامی در نشست استانبول بود که زمینه را برای ادامه مذاکرات در بغداد فراهم ساخت.
جمهوری اسلامی انتظار داشت در مقابل پذیرش ضمنی خواست های هیئت نمایندگی گروه ١+۵، خود نیز بتواند به تحقق “گام به گام” مطالبات اش از جمله لغو تحریم ها و یا حداقل توقف تحریم های بانکی و نفتی نایل گردد. تحریم هایی که از دهم تیرماه از طرف آمریکا و اتحادیه اروپا اعمال می شوند.
به رغم طرح خواست های طرفین نزاع در نشست استانبول که تا حدودی به صورت محرمانه باقی ماند، اما سیاست عقب نشینی “گام به گام” جمهوری اسلامی در نشست بغداد با بن بست مواجه شد. چرا که آمریکا و اتحادیه اروپا به زعم خود و با توجه به اثرات تحریم های صورت گرفته، نه تنها حاضر نشدند تا پیش از برداشتن گام های عملی جمهوری اسلامی در مسیر “اعتماد سازی جهانی” تحریم ها را لغو کنند، بلکه حتا قبل از شروع مذاکرات بغداد و مسکو تحریم های جدیدی را نیز علیه جمهوری اسلامی اعمال کردند. لذا انشقاق و بن بست دور جدید مذاکرات اتمی ایران و کشورهای ١+۵ آنگونه که در نشست بغداد سر باز کرده بود، با علنی شدن طرح خواست های مشخص کاترین اشتون و آژانس بین المللی انرژی اتمی از جمهوری اسلامی و نیز پاسخ منفی جمهوری اسلامی مبنی بر عدم پذیرش این خواست ها، اجلاس مسکو را با بن بست و شکست قطعی مواجه کرد. صراحت مواضع هر دو طرف و ایستادگی طرفین نزاع بر مواضع خود، اجلاس مسکو را در همان پایان دور اول مذاکرات به بن بست کشاند. تا جاییکه سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه و نماینده روسیه در گفتگویی با رویترز گفت: مواضع هر دو طرف “دشوار و مصالحه بین آنها سخت است”. کاترین اشتون نیز گفت: مذاکرات امروز دشوار، مفصل و رک و راستی بوده اما، هنوز شکاف چشمگیر است.
به رغم اینکه اجلاس مسکو با شکست مواجه شد و حتا سخن گویان هیئت های نمایندگی ایران و گروه ١+۵ نیز، در فحوای مصاحبه ها و اظهارات شان بر شکست مذاکرات مسکو اذعان نمودند، با این وجود ، طرفین مذاکره سعی کردند امکان دیگری هم برای نشست بعدی فراهم سازند. طبق پیشنهاد هیئت نمایندگی ایران و پذیرش کاترین اشتون، توافق شد که روز سوم ژوئیه مطابق با ١٣ تیر ماه جاری، مذاکراتی در سطح کارشناسان هسته ای در استانبول برگزار شود. کاترین اشتون در کنفرانس خبری پایان اجلاس مسکو گفت: چنانچه این گفتگو ها موفقیت آمیز بود، در مورد آینده مذاکرات تصمیم گیری خواهیم کرد. این دیگر به عهده ایران است که در مورد راه حل دیپلماتیک مسئله و حصول به توافق بر سر گام های اطمینان بخش تصمیم بگیرد.
در واقع پیشنهاد مذاکره در سطح کارشناسان فنی و معاونان هیئت های مذاکره کننده، همان موضوعی بود که جمهوری اسلامی پیش از نشست مسکو جهت برگزاری آن اصرار داشت که با مخالفت کاترین اشتون مواجه شد. از این رو در پی شکست اجلاس مسکو، پذیرش این پیشنهاد که همچنان روزنه امیدی را برای طرفین نزاع باز گذاشته است، با استقبال هیئت نمایندگی ایران مواجه شد. در همین رابطه نماینده جمهوری اسلامی نیز گفت: مهمترین توافقی که حاصل شد، این بود که جلسات کارشناسی برگزار شود. ما از این امر استقبال می کنیم و این توافق حائز اهمیت است. این جملات در شرایطی بازگو می شوند که هیچ موضوع پوشیده و قابل ابهامی میان هیات های نمایندگی ایران و گروه کشورهای ١+۵ باقی نمانده است تا در جلسات کارشناسی یا معاونان هیئت های مذاکره کننده به بحث و بررسی گذاشته شود.
واقعیت این است که بحران اتمی و منافشات موجود میان جمهوری اسلامی و گروه ١+۵ به مرحله تعیین کننده ای رسیده است. از یک طرف صراحت در خواست های طرفین نزاع و طرح علنی آن ، عمق شکاف موجود میان جمهوری اسلامی و کشورهای ١+۵ را عیان ساخت و از طرف دیگر بن بست مذاکرات و ادامه تغییر و تحولات در سایت نظامی پارچین جدال‌های بیشتری را در عرصه جهانی بر انگیخته است. در همین رابطه بان کی مون دبیرکل سازمان ملل، طی سخنانی مراتب تاسف خویش را از عدم پیشرفت در مذاکرات هسته ای مسکو ابراز کرد و یوکیا آمانو مدیر کل آژانس بین اللملی انرژی اتمی نیز گفت: به باور او نگرانی از آنچه در مجتمع نظامی پارچین در شرق تهران می گذرد کاملا موجه است.
با توجه به مجموعه روند دور جدید مذکرات طرفین نزاع در سه اجلاس استانبول، بغداد و مسکو، به نظر می رسد کشورهای موسوم به گروه ١+۵ شتاب چندانی در رسیدن به توافق نهایی با جمهوری اسلامی ندارند. همین که فضای جنگی تا حدودی تعدیل یافته و از تشدید تهدیدهای نظامی روزانه کاسته شده است، برایشان رضایت بخش و یک گام به جلو محسوب می شود. آنها می خواهند جمهوری اسلامی را در همین وضعیت نگه دارند تا زیر فشار تحریم های فلج کننده اقتصادی، تسلیم خواست های آمریکا و گروه ١+۵ گردد. آنچه را که خبرگزاری فارس به نقل از هیلاری کلینتون وزیر امور خارجه آمریکا نوشته است گویای روشن این حقیقت است. وزیر خارجه آمریکا در مصاحبه با چارلی رز و جیمز بیکر وزیر خارچه اسبق آمریکا پیرامون اولویت های برتر دیپلماسی آمریکا در جهان و جدیت واشنگتن در مهار برنامه هسته ای ایران مدعی شد، که ایران می خواهد هدف حمله نظامی قرار گیرد تا از این طریق مردم خود را متحد کند و نظام خود را مشروع جلوه دهد.
در شرایط کنونی، کشورهای ١+۵ و به طور اخص اتحادیه اروپا و دولت آمریکا وضعیت موجود را به نفع خود و به ضرر جمهوری اسلامی ارزیابی می کنند. آمریکا و دیگر کشورهای ١+۵ بر این باورند که تحریم های تاکنونی کارساز بوده و با ادامه تحریم های بانکی و نفتی، آنها قادر هستند جمهوری اسلامی را در یک روند دیپلماتیک به عقب نشینی و پذیرش خواست هایشان وادار کنند. کشورهای ١+۵ با اتکا بر گسترش تحریم ها، روی عقب نشینی جمهوری اسلامی حساب باز کرده اند. از این رو با تاکید و شفاف کردن خواست هایشان در اجلاس مسکو خواستار توقف غنی سازی اورانیوم ٢٠ درصدی، تعطیلی تاسیسات فردو و تحویل دادن ذخایر غنی شده جمهوری اسلامی شده اند.
این بار این جمهوری اسلامی است که جهت عقب نشینی “گام به گام” و برای دستیابی به توافق “برد برد” مورد نظر خود، در تنگنای سختی قرار دارد و قطع کامل روند مذاکرات هسته ای را به نفع خود نمی داند. بی دلیل نیست که به رغم صراحت خواست های طرفین مذاکره و به رغم بن بست و شکست اجلاس مسکو، هیئت نمایندگی جمهوری اسلامی تداوم مذاکرات را حتا در قالب جلسات کارشناسی و معاونان هیئت های مذاکره کننده نیز “توافقی مهم و حائز اهمیت” اعلام می کند.
نظرات شما