فشارها بر جمهوری اسلامی برای ازسرگیری فوری مذاکرات برجام از نقطه‌ای که در ۳۰ خرداد متوقف گردید، تشدیدِ شده است.
در آستانه برگزاری اجلاس شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ، هفته گذشته مدیرکل آژانس گزارش جدیدی از تخلفات و مخفی‌کاری‌های جمهوری اسلامی به اعضای اجلاس آتی شورای حکام ارائه داد.
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تازه‌ترین گزارش خود جمهوری اسلامی ایران را موردانتقاد قرارداد و گفت: ایران فعالیت‌های آژانس و بازرسان آن را به‌طورجدی تضعیف کرده است.
بخش‌هائی از گزارش آژانس که سه‌شنبه ۱۶ شهریور انتشار یافت، حاکی است که جمهوری اسلامی به درخواست‌های آژانس برای دسترسی به تجهیزات نظارت از راه دور پاسخ نداده است. این تجهیزات، اطلاعاتی را ضبط می‌کند تا در صورت احیای برجام، به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی داده شود. همچنین جمهوری اسلامی تاکنون توضیحات لازم را در مورد ذرات اورانیوم به‌دست‌آمده در سایت‌های اعلام‌نشده خود، ارائه نکرده است.
این گزارش می‌گوید حتی پس از ۲ سال، موضوعات پادمانی ذکرشده در رابطه با ۴ مکان در ایران که به آژانس اعلام و معرفی نشده، همچنان حل‌نشده باقی‌مانده‌اند.
مطابق توافق هسته‌ای و برنامه جامع اقدام مشترک، جمهوری اسلامی متعهد شده بود اورانیوم را تا کمتر از چهار درصد غنی کند. بر طبق گزارش تازه آژانس، ایران در حال حاضر حجم اورانیوم با غنای ۲۰ درصد را به ۸۴ کیلوگرم و میزان اورانیوم غنی‌شده در سطح ۶۰ درصد را به ۱۰ کیلوگرم افزایش داده است.
گزارش مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکید می‌کند که عدم پاسخگویی ایران به درخواست‌های آژانس برای دسترسی به تجهیزات نظارتی خود، توانایی فنی آژانس را برای تداوم اطلاع از فعالیت‌های هسته‌ای ایران به خطر می‌اندازد.
این گزارش ، واکنش‌های گسترده‌ای را در پی داشت. در پی این گزارش اعلام شد قدرتهای اروپائی و آمریکا قصد دارند ، قطعنامه‌‌ای را علیه جمهوری اسلامی به اجلاس ارائه دهند. هم‌زمان با آن‌یک رشته رفت‌وآمدها و گفتگوهای سیاسی میان قدرتهای بزرگ صورت گرفت.
وزیر خارجه آمریکا روز چهارشنبه در کنفرانس خبری مشترک با وزیر خارجه آلمان هشدار داد که آمریکا دارد به نقطه‌ای “نزدیک‌تر” می‌شود که از خیر برجام بگذرد.
او گفت: با توجه به پیشرفت‌های تازه ایران در برنامه هسته‌ای داریم به نقطه‌ای نزدیک‌تر می‌شویم که بازگشت به برجام آن منافعی که از این توافق انتظار می‌رود را برآورده نمی‌کند. این اظهار نظر البته بیشتر یک بلوف سیاسی برای ترساندن جمهوری اسلامی بود، چرا که دولت آمریکا راه دیگری جز دیپلماسی و مذاکره برای حل برجام ندارد. وزیر خارجه آلمان هم در این کنفرانس خبری از نقض مفاد توافق هسته‌ای توسط جمهوری اسلامی انتقاد کرد و افزود که وقفه دو یا سه‌ماهه در گفت‌وگوها با ایران بسیار طولانی است.
در همین حال، نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران نیز با معاون وزیر خارجه روسیه دیدار کرد. وزارت خارجه روسیه روز پنجشنبه هفته گذشته در بیانیه‌ای اعلام کرد که سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه و رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در خصوص جنبه‌های بازگشت به اجرای کامل به توافق جامع اقدام مشترک به گفت‌وگو پرداختند. طرفین بر نقش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در احیای برجام و افزایش ثبات تأکید کردند. همچنین دو طرف بر عزم خود نسبت به تداوم حمایت از فعالیت‌های راستی آزمایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مطابق با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل تأکید کردند. نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در ادامه مذاکرات خود با مقامات فرانسه نیز گفتگو کرد. دولت فرانسه هم از جمهوری اسلامی خواست سریعاً به مذاکرات بازگردد.
نخست‌وزیر اسرائیل حتی به تهدید متوسل شد. از قدرتهای جهانی خواست هرچه سریع‌تر برای مهار برنامه‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی اقدام عملی و قاطعانه‌ای انجام دهد و تهدید کرد که اسرائیل از تمام توان خود برای مقابله با برنامه‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی استفاده می‌کند.
در ادامه این موضع‌گیری‌ها، تماس‌ها و گفتگوها با مقامات جمهوری اسلامی نیز افزایش یافت. روز چهارشنبه رئیس شورای اروپا در یک تماس تلفنی با رئیسی خواستار ازسرگیری فوری مذاکرات وین و اجرای کامل تعهدات برجام شد .وی سپس در تویتی نوشت: درباره برجام، اتحادیه اروپا با همه طرف‌ها و آمریکا همکاری خود را تا اجرای کامل این توافق ادامه می‌دهد. باید از این فرصت دیپلماتیک برای ثبات بیشتر در منطقه استفاده کرد. رئیسی اما نارضایتی جمهوری اسلامی را از گزارش مدیر کل آژانس و هرگونه عواقب احتمالی آن ازجمله صدور قطعنامه ابراز داشت و افزود: “در صورت برخورد غیر سازنده در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، انتظار اینکه ایران واکنش سازنده داشته باشد، منطقی نیست. اقدامات غیر سازنده طبیعتاً مخل مسیر مذاکره نیز هست.” پیش‌ازاین نماینده جمهوری اسلامی در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز نگرانی رژیم را از اقدامات شورای حکام اعلام کرده بود. او گفته بود: “هر اقدام غیر سازنده‌ای، روند مذاکرات را مختل می‌کند. البته من امیدوارم منطق در نشست هفته آینده شورای حکام حاکم باشد.”
دبیر کل سازمان ملل نیز روز پنجشنبه گذشته در یک تماس تلفنی با وزیر خارجه جدید جمهوری اسلامی از وی خواست که جمهوری اسلامی سریع‌تر به مذاکرات احیای برجام بازگردد. وزیر خارجه رژیم در پاسخ وی گفت:جمهوری اسلامی ایران در حال بررسی‌های لازم در این زمینه در دولت است.
درحالی‌که تلاش‌های دیپلماتیک برای ازسرگیری مذاکرات شدت گرفته است، روز یک‌شنبه مدیرکل آژانس برای اطلاع از آخرین مواضع جمهوری اسلامی وارد ایران شد و با رئیس سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی دیدار و گفتگو کرد. در همین حال جمهوری اسلامی کمی عقب‌نشینی کرد و اعلام شد به آژانس اجازه دسترسی دوباره به تجهیزات نظارتی در سایت‌های هسته‌ای ایران داده شده است.
آنچه از تحولات اخیر بر سر تلاش برای احیای برجام برمی‌آید این است که اتحادیه اروپا و آمریکا در تلاش‌اند با زیر فشار قرار دادن جمهوری اسلامی، مذاکرات سریع‌تر از سر گرفته شود. جمهوری اسلامی گرچه به برچیده شدن تحریم‌ها به‌ویژه برای کسب درآمدهای نفتی نیازمند است، اما خود را در موقعیتی می‌بیند که بتواند امتیازاتی فراتر از مذاکرات در دوره روحانی به دست آورد. یعنی نه‌فقط در دور جدید مذاکرات، بحثی از مذاکره بر سر موشک‌ها و مسائل منطقه‌ای در میان نباشد، بلکه تمام تحریم‌ها ازجمله تحریم‌های مرتبط با تروریسم و حقوق بشر برچیده شوند و رسماً پذیرفته شود که جمهوری اسلامی غنی‌سازی تا سطح ۶۰ درصد و استفاده از سانتریفیوژهای جدید و پیشرفته‌تر را داشته باشد. جمهوری اسلامی ایران دو کارت برنده نیز در دست دارد. ازیک‌طرف ازنظر فنی تا به آن حد در غنی‌سازی اورانیوم پیشرفت کرده است که در آینده‌ای نزدیک می‌تواند بمب اتم بسازد. ازنظر سیاسی نیز خود را در مقابل آمریکا به‌ویژه پس از ماجرای واگذاری افغانستان به طالبان و خروج مفتضحانه ارتش آمریکا در موقعیت بهتری می‌بیند. علاوه بر این، اکنون بیش از هر زمان دیگر از حمایت اقتصادی و سیاسی روسیه و چین برخوردار است. بنابراین گرچه ازنظر سیاسی هر گونه مصوبه شورای حکام را به نفع خود نمی‌بیند، اما اطمینان دارد که حتی با فرض ارجاع پرونده به شورای امنیت اتفاق خاصی رخ نخواهد داد. بااین‌همه این واقعیت به اعتبار خود باقی است که جمهوری اسلامی نیاز فوری به لغو تحریم‌ها دارد و خواستار برافتادن هرچه سریع‌تر تحریم‌هاست. اما فوریت حل نزاع بر سر برجام برای دولت آمریکا نیز جدی است. بایدن علاوه بر اختلافات داخلی بر سر این مسئله، زیر فشار سیاسی از سوی متحدین منطقه‌ای خود قرار دارد تا به نحوی جلو خطر هسته‌ای جمهوری اسلامی را بگیرد. نگرانی آن‌ها البته از مسلح شدن جمهوری اسلامی به سلاح هسته‌ای نیست، چون هیچ دولتی و کشوری امروزه نمی‌تواند از سلاح هسته‌ای استفاده کند، مگر آن‌که خودش نیز نابود شود. نکته مهم این است که چنین اقدامی می‌تواند توازن سیاسی موردنظر آن‌ها را در خاورمیانه برهم بزند . در میان قدرتهای امپریالیست نیز اختلاف بر سر برجام و تحریم‌های آمریکا وجود دارد. گرچه دولت آمریکا در جریان مذاکره برای احیای برجام از حمایت اتحادیه اروپا برخوردار است، اما زیر فشار اتحادیه اروپا نیز قرار دارد که خواستار حل فوری‌تر نزاع و برچیده شدن تحریم‌ها برای صدور سرمایه و کالا به ایران و مقابله با تصرف بازار سودآور ایران توسط چین است. رئیس شورای اروپا در گفتگوی اخیر با رئیسی در همان حال که بر ازسرگیری مذاکرات تأکید داشت اما هم‌زمان بر علاقه جدی اتحادیه اروپا برای تقویت روابط دوجانبه و گسترش همکاری‌های اقتصادی با ایران تأکید نمود و گفت: تحریم‌ها تأثیر نامطلوبی بر روابط اتحادیه اروپا و ایران باقی گذاشته‌اند. اتحادیه اروپا مایل است شریک صادق ایران بماند تا ثبات بیشتری را در منطقه شاهد باشیم.
چین نیز تقریباً یک چنین موضعی دارد. می‌خواهد تحریم‌ها برچیده شوند تا بتواند بدون محدودیت مناسبات اقتصادی خود را با جمهوری اسلامی بسط دهد و سرمایه و کالاهای چینی را به ایران صادر کند. در این میان موضع روسیه متفاوت از تمام قدرتهای جهانی است. روسیه تنها قدرتی است که ادامه این مناقشه را ازنظر سیاسی به نفع خود می‌داند و کتمان نکرده است که از موضع جمهوری اسلامی حمایت می‌کند. اما در همان حال به‌عنوان عضوی از شورای امنیت که گویا پاسداری از صلح و ثبات جهانی را بر عهده دارد، چنین وانمود می‌کند که خواهان حل این مسئله است و کشدارشدن مذاکرات را مانعی بر سر راه‌حل مسئله می‌داند.
معاون وزارت خارجه روسیه اخیراً در گفتگو با خبرگزاری تاس گفت: “ما یقیناً نگران پیشرفت سریعی هستیم که در توانمندی‌های هسته‌ای ایران مشاهده می‌شود. اما نگرانی روسیه به این معنا نیست که ایران تعهدات خود در قبال معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان پی تی) یا پادمان های توافق با آژانس را نقض کرده باشد زیرا مفاد این اسناد هیچ محدودیتی علیه ایران وضع نمی‌کند و در خصوص شفافیت اقدامات ایران نیز اطمینان داده‌شده است. اما ازنظر بازگشت به برجام، وضعیت درحال پیچیده‌تر شدن است زیرا ایران (با انجام فعالیت‌های هسته‌ای و کاهش تعهدات برجامی) در حال فاصله گرفتن بیشتر از موضوع توافق برجام است.
وی همچنین نسبت به برخی سیگنال‌های ارسالی از جانب واشنگتن و پایتخت‌های غربی مبنی بر ضرورت استفاده از اهرم‌های سیاسی علیه تهران برای وادار ساختن آن به بازگشت به برجام ، ابراز نگرانی کرد و این نوع رویکرد غرب را اشتباه دانست.”
بنابراین گویا نگرانی روس‌ها پیچیده‌تر شدن مذاکرات است و از همین رو معاون وزیر خارجه روسیه خواستار آن شده است که به جمهوری اسلامی فشار وارد نشود. در واقعیت اما روسیه در پی منافع سیاسی خود در خاورمیانه است و هر چه این ماجرای برجام و مذاکرات حول آن پیچیده‌تر شود، روسیه تنها کشوری است که از آن سود می‌برد. در گفته‌های معاون وزیر خارجه روسیه اما یک حقیقت نیز وجود دارد . پیشرفت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی و شرط و شروط جدیدی که در پی تحقق آن هست، مذاکرات احیای برجام را پیچیده‌ترکرده است. بااین‌وجود هر آنچه هم که این مذاکرات پیچیده و کش‌دار شوند، طرفین اصلی نزاع که جمهوری اسلامی و دولت آمریکا هستند، هیچ راهی جز مذاکره و بده و بستان برای رسیدن به توافق که خواست هر دو طرف است، ندارند. از این رو، گفتگوها نیز به‌زودی از سر گرفته خواهد شد.
نظرات شما