توقف روند مذاکرات احیای برجام به برزخی برای طرفین نزاع تبدیل شده است. اکنون دو ماه است دور هشتم مذاکرات با بن بست مواجه شده و در این مدت، دولت های ایران و آمریکا هر کدام طرف مقابل را باعث و بانی این بن بست قلمداد می کنند. آمریکا مطالبات غیر برجامی ایران از جمله درخواست خارج شدن نام سپاه پاسداران از لیست تروریستی را مانع پیشروی مذاکرات می داند و جمهوری اسلامی نیز قلدری و زیاده خواهی دولت آمریکا را عامل توقف روند مذاکرات وین اعلام کرده است. مستثنا از ادعاهای طرفین آنچه در عمل شاهدش هستیم، همانا توقف ادامه دار مذاکرات وین، تشدید درگیری های لفظی طرفین با یکدیگر و بروز مخالفت‌هایی درلایه‌هایی از درون حاکمیت دو کشور است که هر کدام از دولت های ایران و آمریکا با آن مواجه شده اند.
ایجاد موانع و مخالفت خوانی های پنهان و آشکار با روند مذاکرات احیای توافق برجام، در درون هیات حاکمه ایران، دست کم به حدی رسیده است که خامنه ای را بر آن داشته تا با دفاع و حمایت از رئیسی و تیم مذاکره کننده او بتواند صدای مخالفت های رو به رشد روند مذاکرات وین را تا حد ممکن مهار یا کمرنگ کند. موانع و مشکلاتی که تا این لحظه نه تنها پیشروی مذاکرات برجام را متوقف کرده اند، بلکه خامنه ای را نیز در برزخ دو راهی تصمیم گیری قرار داده است.
خامنه ای، روز سه شنبه ۲۳ فروردین ۱۴۰۱، در دیدار با مسئولان حکومتی از جمله رئیسی و اعضای کابینه او، طی سخنانی با ابراز رضایت از “مقاومت” در مقابل آنچه که “زیاده خواهی” طرف مقابل در مذاکرات هسته ای خواند، خواستار ادامه روند کنونی در مذاکرات احیای برجام شده است. خامنه ای با اشاره به جهت گیری “خوب دیپلماسی کشور”، مقام های آمریکایی را به “بدعهدی” متهم کرد و با توجه به زمزمه های به بن بست رسیدن مذاکرات هسته ای در درون لایه هایی از حاکمیت گفت: “آن ها به بن بست رسیده اند، ما به بن بست نرسیده ایم”. خامنه ای همچنین مسئولان مذاکرات هسته ای کنونی را، “انقلابی، متدین و پر جد و جهد” خواند و به رغم تاکید بر اینکه مذاکرات تا این لحظه به خوبی پیش رفته است، از دولت خواست که “مطلقا معطل مذاکرات هسته ای” نشوند و کار خودشان را پیش ببرند. (تاکید از ما است)
با تکیه بر همین بخش از سخنان خامنه ای و تعریف و تمجید او از تیم مذاکره کننده هسته ای، به روشنی می توان دریافت که سخنان او به نوعی واکنش نسبت به تشدید زمزمه های مخالفت با روند مذاکرات احیای برجام است که طی ماه های اخیر از طرف برخی از نیروهای “ولایی” درون حاکمیت علنی و رسانه ای شده اند.
اولین مخالفت رسمی با روند مذاکرات وین در بهمن ماه گذشته توسط سعید جلیلی، نماینده خامنه ای در شورای عالی امنیت ملی و مسئول پرونده هسته ای ایران در دوره ریاست جمهوری احمدی نژاد صورت گرفت. در ۱۲ بهمن ۱۴۰۰، برخی رسانه های داخل ایران از ارسال نامه ی ۲۰۰ صفحه ای سعید جلیلی به خامنه ای خبر دادند. نامه ای که در آن جلیلی با درخواست از رهبر جمهوری اسلامی خواستار خروج ایران از برجام و افزایش میزان غنی سازی اورانیوم “حتی تا ۹۰ درصد” شده بود.
بعد از علنی شدن نامه جلیلی، اعتراضات نسبت به روند مذاکرات وین در درون نمایندگان مجلس ارتجاع شتاب گرفت. در سوم اسفند ۱۴۰۰، نمایندگان مجلس رژیم با استناد به قانون “اقدام راهبردی تحریم ها و صیانت از منافع ملت ایران” که در دوره حسن روحانی تصویب و بر اساس آن تیم مذاکره کننده موظف می شد محتوای مذاکرات را در اختیار نمایندگان بگذارد، مجلس ارتجاع اسلامی نسبت به بی خبری از روند مذاکرات وین اعتراض کرد. نمایندگان اعلام کردند: “مجلس هیچ اطلاعی از جزئیات مذاکرات وین ندارد و همه چیز با نظر شورای عالی امنیت ملی پیش می رود”. روزنامه شرق نیز در همان تاریخ نوشت: “نمایندگان مجلس در جریان مذاکرات دولت سیزدهم در وین نیست و همین امر سبب افزایش نقدها به مذاکرات شده است”.
یک ماه بعد، اعتراض علی خضریان، مبنی بر اینکه تیم مذاکره کننده از خطوط قرمز جمهوری اسلامی عبور کرده است، بازتاب وسیعی در میان نیروهای “ولایی” نظام یافت و پیشبرد روند مذاکرات وین را برای کابینه رئیسی و به تبع آن برای علی خامنه ای دشوار کرد.
علی خضریان، نماینده اصولگرای مجلس، روز ۱۱ فروردین ۱۴۰۱، در یک پست اینستاگرامی نوشت: “آنچه تاکنون در متن ۲۷ صفحه ای پیش نویس توافق حاصل شده است، حاکی از عدم تحقق خطوط قرمز نظام، و بر خلاف قانون مجلس و تحمیل خسارت جدید به منافع ملی است. بطوری که در این متن شاهد عدم تضامین عملی و واقعی برای رفع تحریم ها و عدم وضع تحریم جدیدی علیه ملت ایران هستیم”. خضریان در ادامه یادداشت خود یادآور شد: “در پیش نویس ۸ مارس (۱۷ اسفند ۱۴۰۰) تعهدات آمریکا به بعد از اقدامات ایران موکول شده است و امکان راستی آزمایی رفع تحریم ها نیز برای ایران پیش بینی نشده است”.
با این همه و به رغم مخالفت هایی از این دست که چه پیش و چه بعد از توقف دو ماهه مذاکرات وین در لایه هایی از درون حاکمیت صورت گرفته است، روز ۲۱ فروردین، ۲۵۰ نماینده مجلس ارتجاع اسلامی با ارسال نامه ای به رئیسی، ضمن “تشکر از تلاش های” او و “هیات مذاکره کننده برای رفع مشکلات مربوط به توافق هسته ای”، نسبت به عدم گرفتن تضمین های لازم برای رفع تحریم ها هشدار دادند. این تعداد از نمایندگان مجلس در پایانِ نامه حمایتی خود به ابراهیم رئیسی یادآور شده اند: مجلس شورای اسلامی از هر گونه توافقی که با رعایت قانون مجلس و خطوط قرمزِ ترسیم شده نظام، مناقع ملت ایران را تضمین کند، حمایت خواهد کرد”. (تاکید از ما است).
نامه ۲۵۰ نماینده مجلس به ابراهیم رئیسی و حمایت مشروط آنان از روند مذاکرات هسته ای را باید به حساب یک توافق صوری و پشت پرده مجلس ارتجاع با کابینه رئیسی گذاشت. چرا که نمایندگان مجلس با آگاهی از اینکه دو روز بعد به همراه کابینه رئیسی به دیدار خامنه ای خواهند رفت، با نوشتن این نامه حمایتی سعی کردند خود را از واکنش های عتاب آمیز خامنه ای دور نگه دارند. چرا که با توجه به موضع گیری های پیشین گروهی از نمایندگان مجلس و مخالفت های آشکار آنان با مذاکرات وین، می دانستند با توپ و تشر خامنه ای مواجه خواهند شد. در واقع ۲۵۰ نماینده مجلس با ارسال چنین نامه ای سعی کردند به طور موقت هم که شده خود را از تیر رس عتاب رهبر نظام دور نگه دارند و در حد ممکن جاده برزخی و ناهموار مذاکرات هسته ای را برای خامنه ای هم اندکی هموار کنند.
با این همه، سخنان خامنه ای و دفاع آشکار او از رئیسی و تیم مذاکره کننده هسته ای را نباید همیشگی و پایدار دانست. خامنه ای در تمامی سال های مذاکرات هسته ای، هرجا که روند مذاکرات به نفع او بوده، نتایج آن را به پای خود نوشته و هر زمان که نتیجه مطابق میل او پیش نرفت، خود را از مسئولیت و پاسخگویی کنار کشیده است. خصوصا هر گاه نتیجه مذاکرات و توافق نهایی با نارضایتی آشکار لایه های پر قدرت حکومتی مواجه شده است، خامنه ای خود را از هر خطایی مبرا کرده و دولت و تیم مذاکره کننده را به عبور از خطوط قرمز نظام متهم کرده است. در حالی که همگان می دانند تصمیم گیرنده اصلی روند مذاکرات هسته ای فقط شخص خامنه ای است و بدون تایید نظر او حتا یک بند از مذاکرات هسته ای نیز مورد توافق واقع نمی شود.
در واقع سخنان تمجید آمیز خامنه ای از تیم مذاکره کننده فعلی را باید در راستای همان سیاست متعارف او در مواجهه با کابینه های مختلف دانست. فراموش نکنیم، خامنه ای عین همین جملات ستایش آمیز را به دفعات در دوران ریاست جمهوری احمدی نژاد و حسن روحانی نیز به کار برده است. در دوران حسن روحانی، هر گاه اعلام مخالفت با روند مذاکرات و تیم مذاکره کننده هسته ای در درون لایه هایی از حاکمیت شتاب می گرفت، خامنه ای با همین شدتی که اکنون از تیم مذاکره کننده فعلی دفاع کرده است، از ظریف و تیم مذاکره کننده قبلی هم دفاع می کرد.
ظریف و تیم مذاکره کننده هسته ای دوران حسن روحانی که اکنون مورد غضب خامنه ای قرار گرفته اند، در روزگاری نه چندان دور بیش از تیم فعلی مورد وثوق رهبر جمهوری اسلامی بودند. خامنه ای به همان گونه که اکنون از تیم مذاکره کننده کابینه رئیسی ابراز رضایت می کند، پیش از این از محمد جواد ظریف و تیم مذاکره کننده او با کلماتی همانند امین، غیور، شجاع و متدین یاد می کرد.
“بنده هیئت مذاکره کننده را – همین دوستانی که این مدت زحمات را بر دوش گرفته اند- هم امین می دانم، هم غیور می دانم، هم شجاع می دانم، هم متدین می دانم؛ این را همه بدانند. اکثر حضاری که اینجا تشریف دارید، از محتوای مذاکرات خبر ندارید؛ اگر شما هم از محتوای مذاکرات و جزئیات مذاکرات و آنچه در مجالس می گذرد مطلع بودید، به بخشی از آنچه بنده گفتم، حتما اذعان می کردید… این ها مردمانی هستند متدین و امین؛ این ها امینند؛ قصدشان این است که کار کشور را پیش ببرند، گره را باز کنند و دارند تلاش می کنند برای این کار. انصافا غیرت ملی هم دارند، شجاعت هم دارند”. (دیدار مسئولان نظام با خامنه ای – دوم تیر ۱۳۹۴)
با مقایسه سخنان خامنه ای در دو تاریخ فوق، به روشنی می توان دریافت، تعریف و تمجیدی را که او در روز سه شنبه ۲۳ فروردین ۱۴۰۱ از تیم مذاکره کننده فعلی به عمل آورد، به مراتب کم رنگتر از سخنان ستایش آمیز او از ظریف و تیم مذاکره کننده پیشین در تیر ماه ۹۴ بوده است. خامنه ای در سخنان اخیر خود به رغم اینکه مسئولان مذاکرات هسته ای کنونی را افرادی انقلابی، متدین و پر جد و جهد خواند، اما با گفتن اینکه مذاکرات تا این لحظه به خوبی پیش رفته است، راه را برای برزخ مذاکرات هسته ای که اکنون در آن گرفتار است، باز گذاشت، تا چنانچه مذاکرات کنونی شکست خورد یا جمهوری اسلامی به نتیجه مطلوب نرسید، خود را تبرئه کرده و همانند دوران حسن روحانی همه تلخکامی ها، شکست یا نتیجه نامطلوب مذاکرات را به گردن ابراهیم رئیسی و تیم مذاکره کننده فعلی بیاندازد.
نظرات شما