نشست فصلی شورای حکام از تاریخ ۲۲ تا ۲۵ شهریور در وین برگزار شد. در سومین روز این نشست که به بررسی پرونده فعالیت های هسته ای ایران اختصاص داشت، رافائل گروسی مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی طی گزارش مبسوطی پیشرفت برنامه هسته ای ایران را اعلام کرد. به رغم اینکه گروسی در گزارش خود به طور صریح از میزان بالای اورانیوم غنی سازی شده و عدم همکاری جمهوری اسلامی در پاسخگویی به ابهامات پادمانی پرونده هسته ای ایران اشاره کرده بود، با این همه، نشست شورای حکام بدون صدور قطعنامه ای علیه جمهوری اسلامی به کار خود پایان داد. تنها ثمره این نشست برای آمریکا و اتحادیه اروپا تصویب یک بیانیه غیر الزام آور بود که در روز پایانی نشست علیه جمهوری اسلامی صادر شد.
نشست پنج روزه شورای حکام در شرایطی بدون صدور قطعنامه علیه جمهوری پایان یافت که دست کم در روزهای منتهی به نشست فصلی شورا، رافائل گروسی با انجام یک سری مصاحبه ها و موضع گیری های تند و تیز، خصوصا اعلام اینکه ایران تا ساخت سلاح اتمی تنها ۳ الی ۴ هفته فاصله دارد، نسبت به پیشرفت برنامه هسته ای جمهوری اسلامی هشدار داده بود. علاوه بر سخنان گروسی، خبرگزاری های فرانسه و رویترز نیز یک هفته قبل از نشست شورای حکام، اعلام کردند که آژانس بین المللی انرژی اتمی در گزارش جدید خود مدعی شده که نمی تواند صلح آمیز بودن ماهیت برنامه هسته ای ایران را تایید کند. این دو خبرگزاری، با استناد به گزارش آژانس اعلام کردند، رافائل گروسی جمهوری اسلامی را به عدم تعامل با آژانس بین المللی انرژی اتمی در خصوص مسائل باقی مانده پادمانی متهم کرده و گفته است: “بر همین اساس پیشرفتی در حل این مسائل صورت نگرفته است”.
تاکیدات مکرر مدیرکل آژانس، مبنی بر عدم همکاری جمهوری اسلامی در پاسخگویی به ابهامات باقی مانده پادمانی و نیز تاکیدات چند باره او مبنی بر اینکه بدون رفع ابهامات فعالیت های هسته ای ایران، احیای توافق برجام ممکن نخواهد بود، این تصور و گمانه زنی را در محافل سیاسی ایجاد کرد که در نشست جدید شورای حکام محتملا قطعنامه ای علیه جمهوری اسلامی صادر می شود.
با این همه و به رغم ابهامات پادمانی موجود و نیز به رغم اینکه طی هفته های منتهی به نشست شورای حکام روند احیای توافق برجام متوقف و در هاله ای از ابهام فرو رفته بود، اما چه در روزهای پیش از نشست و چه در روزهای برگزاری آن، کمترین تمایل و تحرکی از طرف آمریکا و سه کشور اروپایی عضو برجام در مورد صدور قطعنامه ای علیه جمهوری اسلامی مشاهده نشد. این موضوع باعث شد تا محمد مرندی، مشاور تیم مذاکره کننده ایران دو روز قبل از شروع نشست شورای حکام با لحنی قاطعانه اعلام کند، در نشست پیش روی شورای حکام قطعنامه ای علیه جمهوری اسلامی صادر نخواهد شد.
چنانچه دیدیم اینگونه هم شد. موضوعات نشست شورای حکام بدون انجام هیچ بحثی درمورد صدور قطعنامه علیه جمهوری اسلامی پیش رفت و تنها در روز پایانی آن بیانیه ای که توسط آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان تنظیم شده بود با رای دو سوم اعضای شورای حکام علیه جمهوری اسلامی صادر گردید. بیانیه ای که ده ها کشور از جمله بیش از ۲۰ کشور عضو شورای حکام از آن حمایت کرده و از جمهوری اسلامی خواستند: “فورا به تعهدات حقوقی خود پایبند باشد و بدون اتلاف وقت پیشنهاد مدیرکل آژانس را برای مراوده به منظور شفاف سازی و حل مسائل باقی مانده پادمانی” بپذیرد.
این بیانیه و محتوای آن اگرچه غیر الزام آور است، اما چنانچه جمهوری اسلامی تا ماه نوامبر (نشست بعدی شورای حکام) در مسیر تعامل و پاسخگویی به ابهامات آژانس حرکت نکند، از هم اکنون می توان گفت که احتمالا خروجی نشست بعدی شورای حکام به گونه ای کاملا متفاوت علیه جمهوری اسلامی رقم خواهد خورد.
نشست اخیر شورای حکام اگرچه بدون حصول نتیجه ای علیه جمهوری اسلامی خاتمه یافت، اما تبعات این نشست و گزارش آژانس در باره محتوای پیشرفت فعالیت های اتمی ایران، روند مذاکرات احیای برجام را به محاق برد. تا جاییکه در پایان سومین روز این نشست که به بررسی پرونده اتمی جمهوری اسلامی اختصاص داشت، جوزف بورل برای اولین بار از به “بن بست” رسیدن مذاکرات برجام سخن گفت. مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا که پیش از این نسبت به توافق احیای برجام بیش از همه خوشبین بود و حتا در دوماه گذشته رسیدن به توافق را طی چند روز مقدور و ممکن می دانست، روز چهارشنبه ۲۳ شهریور اعلام کرد: مذاکرات برای توافق هسته ای برجام و بازگشت متقابل ایران و آمریکا به این توافق در “وضعیت بن بست” قرار گرفته است. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با گفتن اینکه “هیچ اقدام دیگری برای خروج از این بن بست و حرکت به جلو ندارد”، بار دیگر با ناامیدی بر “بن بست مذاکرات” احیای برجام تاکید کرد.
علاوه بر جوزف بورل، اسرائیل هم با ابراز خوشحالی از اینکه توانسته است جلوی توافق برجام را بگیرد، روند مذاکرات احیای برجام را دست کم تا پایان ماه نوامبر مختومه اعلام کرد. در این میان، جمهوری اسلامی اما در رویکردی کاملا متفاوت با اظهارات جوزف بورل، “ناامیدی از احیای برجام را مردود” دانست.
ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی، روز پنجشنبه ۲۴ شهریور در مصاحبه با خبرگزاری ایسنا نسبت به احیای برجام ابراز امیدورای کرد و در مورد تعامل با آژانس هم گفت: “جمهوری اسلامی ایران آمادگی دارد در خصوص موضوعاتی که آژانس مطرح می کند در یک همکاری سازنده با آژانس این موضوع ها را بررسی کند تا پرونده بسته و ضمانتی شود که این موضوعات مجددا در روند اجرایی توافق به عنوان مانع ظاهر نشود”. علاوه بر جمهوری اسلامی، آمریکا هم اعلام کرد که همچنان به ادامه تلاش برای احیای برجام علاقه مند است. لورا روزن، خبرنگار حوزه بین الملل در واشگتن، روز چهارشنبه ۲۳ شهریور از قول یک مقام ارشد دولت آمریکا نوشت: “ما همچنان علاقه مندیم ببینیم به توافقی بر سر بازگشت به پایبندی دو جانبه به توافق برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) برسیم یا خیر…آماده ایم به عقب گرد و حرکت به جلو ادامه دهیم”. انتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا نیز اگرچه “دورنمای دستیابی به توافق در کوتا مدت را بعید” دانسته، اما روزنه های امید به توافق را کاملا نبسته است. علاوه بر آنتونی بلینکن، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز ابراز امیدواری کرده که جمهوری اسلامی با کنار گذاشتن خواسته های “فرابرجامی” با حسن نیت به مذاکرات ادامه دهد.
حال با توجه به تمامی موضوعات گفته شده در بالا، باز گردیم به نشست شورای حکام و ببینیم به چه دلیل در این نشست قطعنامه ای علیه جمهوری اسلامی صادر نشد؟ و سپس پاسخی داشته باشیم بر این پرسش که آیا مذاکرات احیای برجام به بن بست کامل رسیده است یا نه؟
پوشیده نیست آمریکا، اتحادیه اروپا و جمهوری اسلامی هرکدام منافع معینی در احیای توافق برجام دارند و از این منظر هیچکدام از طرفین، حاضر نیستند به سادگی نقطه پایانی بر شکست قطعی مذاکرات بگذارند. بنا براین، طرفین این نزاع تا جائی که امکان داشته باشد، سعی می کنند دریچه های امید احیای برجام را به طور موقت هم که شده باز نگه دارند.
با این همه، از آنجایی که در نشست قبلی شورای حکام، یک قطعنامه علیه جمهوری اسلامی صادر شده بود و اگر در این نشست هم قطعنامه دیگری صادر می شد، این اقدام به معنای ارسال پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت و پایان دادن به مذاکرات احیای برجام بود. چیزی که هیچ کدام از طرفین، خصوصا آمریکا و اتحادیه اروپا خواهان آن نبودند و نیستند. به همین دلیل هم چه در روزهای پیش و چه در روزهای برگزاری نشست کمترین تلاشی برای صدور قطعنامه علیه جمهوری اسلامی صورت نگرفت.
پوشیده نیست، جمهوری اسلامی به دلیل بحران های عدیده ای که در آن گرفتار است و از آنجا که در صورت توافق احیای برجام، ده ها میلیارد دلار از پول های بلوکه شده به خزانه این رژیم باز می گردد، طبیعی است که رژیم ایران بیش از آمریکا و اتحادیه اروپا به این توافق نیاز دارد. اما هیئت حاکمه ایران با توجه به موضع ضعیف بایدن و با این امید که می تواند از دولت آمریکا امتیازهای بیشتری بگیرد ، طی ماه های گذشته قدم به قدم با طرح خواست های جدید “فرا برجامی” تحقق احیای برجام را به عقب انداخته است. نا گفته نماند، تهاجم نظامی روسیه به اوکراین و عقب نشینی های گام به گام بایدن نیز به اینگونه زیاده خواهی های جمهوری اسلامی دامن زده است. تا جاییکه این توهم برای هیئت حاکمه ایران ایجاد شد که با دور زدن آژانس بین المللی انرژی اتمی و از طریق دست یابی به یک سازش سیاسی با آمریکا و سه عضو اروپایی برجام، می تواند برای همیشه به ابهامات پادمانی پرونده هسته ای خود پایان دهد. اما در روزهای برگزاری نشست شورای حکام و موضع گیری های آمریکا در هفته های منتهی به این نشست، نه تنها رویای جمهوری اسلامی محقق نشد، بلکه شرایط برای این رژیم سخت تر هم گردید. چرا که اینبار آمریکا و سه دولت اروپایی برجام در موضعی کاملا منطبق با هم به شدت از استقلال آژانس دفاع کرده و بر موضع آژانس بین المللی انرژی اتمی در مورد روشن شدن ابهامات پادمانی جمهوری اسلامی پافشاری کردند. موضوعی که به صراحت در بیانیه نشست فصلی شورای حکام بر آن تاکید شده است.
اکنون که هیئت حاکمه ایران متوجه شده که هیچ شانسی برای دور زدن آژانس ندارد و اوضاع در نشست ماه نوامبر شورای حکام به شدت به ضررش تمام خواهد شد، بر خلاف جوزف بورل ناامیدی از مذاکرات برجام را مردود دانسته و از آمادگی برای حل و فصل اختلاف نظر با آژانس بین المللی انرژی اتمی در مورد ابهامات باقی مانده پادمانی قدم پیش گذاشته است.
از طرف دیگر، آمریکا نیز با اظهار امیدواری از بسته نشدن کامل روزنه های امید در احیای برجام، از آنجایی که با انتخابات میان دوره ای کنگره این کشور در ماه نوامبر رو برو است، دست کم تا آن زمان به مذاکرات باز نخواهد گشت. موضوعیی که آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا با بیان اینکه “دورنمای دستیابی به توافق در کوتاه مدت بعید” است، بر آن صحه گذاشته است. لذا، به رغم در محاق رفتن مذاکرات احیای برجام و به رغم اینکه جوزف بورل از “بن بست مذاکرات” سخن گفته است، دست کم از طرف آمریکا و جمهوری اسلامی که طرفین اصلی این ماجرا هستند و هرکدام هم منافع معینی در احیای توافق برجام دارند، به نظر می رسد هنوز تمامی روزنه ها امید برای احیای توافق برجام بسته نشده است. اگرچه با گذشت زمان و در پی پیشروی جمهوری اسلامی در فعالیت های هسته ای غیر مجاز، روند احیای توافق برجام سخت و سختر می شود، اما با توجه به نیازی که جمهوری اسلامی به این توافق دارد، بن بست موجود را نه بن بستی دائمی، بلکه باید بن بستی موقت دانست که دست کم تا نشست بعدی شورای حکام در ماه نوامبر و انتخابات میان دوره ای کنگره آمریکا طول خواهد کشید.
نظرات شما